Spelen in de sneeuw is net zo leuk als zwemmen in het meer of de zee in de zomer. Het is echter belangrijk om enkele voorzorgsmaatregelen te nemen, zodat kinderen en baby’s geen kou vatten of zelfs lelijke bevriezingen van hun wintervakantie mee naar huis nemen.

1. oorzaken en symptomen van bevriezing en onderkoeling

Artsen spreken van onderkoeling wanneer de lichaamstemperatuur lager is dan 36 °C. De oorzaken van bevriezing en onderkoeling zijn vaak extern. Een lage lichaamstemperatuur kan echter ook het gevolg zijn van sepsis of meningitis, stofwisselingsziekten of hypoglykemie. Een lage temperatuur na koorts en bij verkoudheid is ook een normale reactie van het lichaam.

1.1 Verkeerd gekleed: Oorzaken van bevriezing en onderkoeling bij kinderen

Er zijn acute situaties waarin bevriezing en onderkoeling dreigen. Bij een (sneeuw)ongeluk, vallen in een koude rivier of vallen in een bevroren meer kan ernstige bevriezing optreden.
Maar er zijn ook situaties in het dagelijks leven waarin moet worden gelet op het dragen van geschikte kleding en het in de gaten houden van het weer.

1.1.2 Bevriezing en onderkoeling in de winter

Omdat baby’s zich nog niet actief kunnen bewegen, krijgen ze het meestal koud door het dragen van verkeerde kleding. Oudere kinderen lopen risico op onderkoeling, vooral in de winter, wanneer zij zich willen vermaken in de sneeuw en van geen ophouden weten.
Zelfs als zij zijn uitgerust met sneeuwpakken, mutsen en sjaals, dringen kou en vocht geleidelijk binnen. Als de kinderen dan niet genoeg bewegen of zich niet opwarmen, kan onderkoeling optreden.

1.1.3 Vochtige kleding: Gevaarlijk in elk seizoen

Vochtige of natte kleding wordt onderschat als oorzaak van onderkoeling. Koele lucht of tocht doen de huid door de natte stoffen afkoelen, waardoor ook de lichaamstemperatuur geleidelijk daalt. Deze vorm van onderkoeling is niet afhankelijk van het seizoen: ook in hoogzomer kan onderkoeling bij kinderen op deze manier optreden, zelfs als het mooie weer bedrieglijk is.
Zelfs korte hemden kunnen leiden tot onderkoeling van de nieren. De constante beweging van de lucht koelt ook hier de huid af.

1.1.4 Wanneer afkoeling in zee gevaarlijk wordt

Als het echt warm wordt, is er voor kinderen tijdens hun zomervakantie bijna niets beters dan zwemmen in zee of zandkastelen bouwen op het strand. Ook hier bestaat het risico van onderkoeling als bepaalde maatregelen niet worden genomen.
Kinderen mogen niet te lang in het water blijven en moeten na het spetteren hun natte kleren uittrekken en vervangen door droge.

1.2 Symptomen van onderkoeling bij kinderen: Eerst overactief, dan steeds rustiger

Wanneer men kan spreken van ernstige onderkoeling hangt af van de symptomen. De symptomen van onderkoeling variëren naar gelang van de ernst en de leeftijd van de kinderen. Jongere kinderen kunnen hun lichamelijke toestand nog niet zo goed weergeven, daarom moeten volwassenen hier vooral opletten.
Naast een bleke huid en blauwige handen, voeten en lippen wijst vooral hevig rillen erop dat een kind het te koud heeft. Bovendien wordt het getroffen kind rusteloos, spreekt het onduidelijk en kan het wat afwezig lijken.
Bij nader onderzoek kan bij lichte onderkoeling een snellere hartslag worden waargenomen. Bij ernstigere onderkoeling worden de symptomen omgekeerd: de hartslag en ademhaling worden steeds trager, de kinderen worden stil en apathisch. De huid wordt nu ook blauwgrijs.

1.3 Onderkoeling bij baby’s: goed kijken

Baby’s en zuigelingen lopen extra risico omdat zij nog geen warmte kunnen genereren door te rillen. Baby’s kunnen hun eigen warmte nog niet genereren, en zeer kleine baby’s kunnen hun temperatuur nog niet lang vasthouden. Dit maakt hen bijzonder kwetsbaar voor lage temperaturen en tocht.
Onderkoeling bij baby’s komt vooral voor als ze onvoldoende gekleed zijn voor een wandeling of als hun kleren of luiers vochtig of nat zijn.
Tekenen van onderkoeling bij baby’s zijn een algemene bleekheid of zelfs een blauwe verkleuring van de huid. Bij ernstige onderkoeling vertragen de hartslag en de ademhaling en lijkt de baby lusteloos tot bewusteloos.
Om onderkoeling tijdens de slaap te voorkomen, kan de baby in een slaapzak slapen. Dit voorkomt dat de baby wakker wordt.

2. stadia van onderkoeling bij baby’s en kinderen

Er zijn in totaal drie stadia van onderkoeling. In het eerste stadium kan het onderkoelde kind nog alleen worden behandeld. Vanaf het tweede stadium moet zonder meer een spoedarts worden ingeschakeld.

Stadium	Temperatuur	Tekenen
Ontwaakstadium (lichte onderkoeling)	34 – 37°C	Onrustig, beven, onduidelijke spraak, bleke huid, blauwachtige handen en voeten, snellere ademhaling en hartslag
Uitputtingsstadium (matige onderkoeling)	30 – 34°C	lusteloos, stijf, blauwgrijze huid, trage hartslag en ademhaling
Verlammingsstadium (ernstige onderkoeling)	onder 30°C	Bewusteloos, geen reactie en geen pijngevoel, vanaf 27 – 28°C schijndood met afgevlakte ademhaling en onregelmatige of afwezige hartslag

3. hard geval: bevriezing bij kinderen

Als baby’s en kinderen langere tijd aan de kou worden blootgesteld, kan naast onderkoeling ook plaatselijke bevriezing optreden. Vooral de tenen, vingers en het gezicht en de neus van kinderen worden vaak getroffen.

Er zijn drie graden van ernst:

• Eerstegraads bevriezing: bleke, witachtige, harde huid, geen pijngevoel in het getroffen gebied.
• Tweedegraads bevriezing: blaarvorming, gedeeltelijk gevuld met bloed, afzonderlijke lichaamsdelen bevriezen en worden rood-blauw.
• Derdegraads bevriezing: blauwzwarte verkleuring van de huid, weefsel sterft af.

4 Eerste hulp bij bevriezing en onderkoeling

Onderkoeling of bevriezing: om het kind niet in paniek te brengen, moeten volwassenen in de eerste stap altijd kalm blijven. De verdere stappen hangen af van de vraag of het kind onderkoeld of/en bevroren is.

Let op: In geval van bevriezing mogen zowel kinderen als volwassenen niet in sterk verwarmde ruimten worden gebracht of met heet water worden behandeld.

5. maatregelen in geval van onderkoeling: langzaam opwarmen

Eerst moet het kind uit de natte kleren worden gehaald om droge kleren aan te trekken die bij voorkeur warm zijn. Het moet naar een warme en droge plaats worden gebracht. Bij lichte onderkoeling is het voldoende als het kind wat rust en iets warms drinkt.
Als het kind al ernstig onderkoeld is, moet het plat worden gelegd en zo warm mogelijk worden ingepakt met dekens. Als het kind bij bewustzijn is, moet het warme thee met een beetje suiker krijgen, zodat het lichaam weer opwarmt.
Andere verwarmingsmiddelen zoals warmtematten of warmtestralers kunnen worden gebruikt om het hoofd en het lichaam te verwarmen.
Armen en benen mogen niet worden bewogen. Ademhaling en pols moeten met korte tussenpozen worden gecontroleerd, zodat actie kan worden ondernomen als een hartstilstand mogelijk is.

Tip: Masseer bij ernstige onderkoeling nooit de huid, want het koude bloed van de huid en in de armen en benen zal zo de kern van het lichaam bereiken en leiden tot een verdere daling van de lichaamstemperatuur.

Als het kind al in het verlammingsstadium verkeert, gaan hulpverleners te werk zoals bij matige onderkoeling. Bovendien, als er geen ademhaling en geen pols is, moeten er reanimatiepogingen worden gedaan totdat de spoedarts arriveert.

Let op: Bij matige en ernstige onderkoeling moet onmiddellijk de noodarts worden gebeld.

6. eerste hulp bij bevriezing: Niet overreageren

Hoewel actieve opwarming een belangrijke maatregel is in geval van onderkoeling, moet daarvan worden afgezien in geval van ernstige bevriezing. Dit kan het aangetaste huidweefsel permanent beschadigen of volledig vernietigen. Wel kunnen bevroren handen en vingers onder de oksel van de getroffen persoon worden gelegd, omdat dit het warmste deel van het lichaam is. Blaren mogen niet worden geopend, maar moeten steriel worden afgedekt.
Bij lichte bevriezing kan het getroffen gebied geleidelijk worden verwarmd met lauw water. Bij lichte bevriezing van de vinger kan deze voorzichtig worden bewogen.
Afhankelijk van de mate van bevriezing is dit een zeer pijnlijke ingreep die ook door een arts kan worden uitgevoerd. Als de bevriezing de eerste dagen niet vanzelf verdwijnt, moet een arts worden geraadpleegd. Indien nodig kan hij of zij een zalf voorschrijven om de bloedsomloop te stimuleren.

7 Bevriezing en onderkoeling bij kinderen voorkomen

• Kleding volgens het uienprincipe
• Let op de hoofdbedekking
• Trek vochtige en natte kleding uit na het baden
• Eet voldoende en energierijke voeding
• Blijf in de winter niet te lang buiten
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging
• Bescherm baby’s en kinderen tegen de kou met een dikke vette crème op gezicht en handen.
• Voorkom plaatselijke bevriezing met ijskompressen of cold packs.

8. gevolgen van bevriezing en onderkoeling

Bij lichte bevriezing en onderkoeling zijngeen verdere gevolgen te verwachten, mits snelbehandeld .
Als ernstige onderkoeling gepaard gaat met andere verwondingen, bijvoorbeeld bij een sneeuwongeval, kunnen afzonderlijke organen beschadigd raken. Bijbevriezing kunnenlittekensachterblijven door blaarvorming, en in acute gevallen kunnenbevroren ledematen moetenworden geamputeerd.
In het ergste geval veroorzaakt ernstige bevriezing of onderkoeling ventrikelfibrillatie of hartstilstand, wat leidt tot de dood door koude.