Antibiotica in de zwangerschap worden gebruikt bij bacteriële infecties, bijvoorbeeld een bacteriële sinusitis, een verkoudheid, een urineweginfectie, bronchitis of blaasontsteking. Antibiotica worden ook gebruikt om bijvoorbeeld kinkhoest of blaasontsteking te behandelen. Bij een tekenbeet kunnen antibiotica nodig zijn, evenals om tandheelkundige redenen of vanwege chlamydia.

Als vrouwen tijdens de zwangerschap een bacteriële infectie krijgen, rijst de vraag: mag de infectie met antibiotica worden behandeld? Welke antibiotica mogen zwangere vrouwen zonder aarzeling innemen?

Hieronder leest u welke antibiotica gevaarlijk of schadelijk zijn voor zwangere vrouwen of voor het ongeboren kind en welke zijn toegestaan. Ook worden de effecten en gevolgen van het gebruik van sommige antibiotica tijdens de zwangerschap uitgelegd.

1. antibiotica in de zwangerschap zijn vaak mogelijk en ook noodzakelijk

In het algemeen kunnen antibiotica tijdens de zwangerschap gevaarlijk zijn en bijwerkingen hebben doordat ze via de placenta de foetus bereiken en beschadigen. Dit geldt niet alleen aan het begin van de zwangerschap, maar voor sommige stoffen zelfs nog later. Anderzijds moet u weten dat een onbehandelde infectie soms nog ergere gevolgen voor het kind kan hebben dan de antibioticarisico’s.

Tip: Er zijn ongeveer 8.000 geïsoleerde antibiotica, waarvan er ongeveer 100 medisch toepasbaar zijn.

2 De arts vindt het juiste antibioticum

Als in de zwangerschap antibiotica worden overwogen omdat de vrouw een bacteriële infectie heeft, moet het doorslaggevende criterium voor de keuze van het juiste middel de mogelijke toxiciteit (giftigheid) voor het ongeboren kind zijn. Bovendien moeten antibiotica bij zwangere vrouwen vaak in hogere doses worden toegediend omdat het bloedvolume groter is en de bloedstroom naar de nieren toeneemt. Deze twee redenen betekenen dat het niveau van het antibioticum in het bloed lager kan zijn dan nodig is voor de behandeling. Het is belangrijk dat de behandelend arts op de hoogte is van de bestaande zwangerschap. De arts moet ook op de hoogte zijn van een eventuele actuele kinderwens of de mogelijkheid van een onontdekte zwangerschap.

3. welke antibiotica een vrouw ondanks een zwangerschap mag gebruiken

Er zijn enkele antibiotica die door een zwangere vrouw goed worden verdragen en waarvan het onwaarschijnlijk is dat ze gevaarlijk zijn voor de foetus. Dit zijn bijvoorbeeld de volgende penicillines:

• Amoxicilline
• Penicilline V
• Propicilline
• Flucloxacilline
• Ampicilline
• Erytromycine

Daarnaast worden de volgende antibiotica als veiligbeschouwd:

• cefalosporines (eerste en tweede generatie)
• de macrolide erytromycine

Deze antibiotica zijn in wetenschappelijke studies getest. Er kon geen schade aan de foetus of de aanstaande moeder worden aangetoond. Deze antibiotica mogen dus tijdens de zwangerschap worden ingenomen, maar alleen als het absoluut noodzakelijk is.

Let op: Voor sommige antibiotica moet de indicatie, d.w.z. de reden waarom ze tijdens de zwangerschap moeten worden ingenomen, bijzonder streng zijn. In gewone taal betekent dit dat deze geneesmiddelen alleen worden voorgeschreven als de moeder zeer ernstig ziek is en haar leven mogelijk in gevaar is. Ook worden deze antibiotica alleen voorgeschreven als de andere (in de bovenstaande lijst) niet werkzaam zouden zijn. Een van deze antibiotica met een strikte indicatie is fosfomycine.

4. Gecontra-indiceerde antibiotica in de zwangerschap en welke gevolgen ze kunnen hebben voor het kind

Als een antibioticum schadelijk kan zijn voor de ontwikkeling van de organen en dus voor het hele rijpingsproces van het kind, noemen artsen het teratogeen. Cytotoxische stoffen zijn stoffen die de cellen en het weefsel van het kind kunnen beschadigen. Antibiotica die tijdens de zwangerschap als potentieel teratogeen worden aangemerkt, zijn onder meer cotrimoxazol. Absoluut teratogeen en dus gecontra-indiceerd zijn de volgende antibiotica:

• Fluoroquinolonen
• Tetracyclines zoals doxycycline
• Aminoglycosiden
• Vancomycine
• Carbapenems
• Metronidazol

De antibiotica op deze lijst mogen nooit worden ingenomen door vrouwen tijdens de zwangerschap of als ze borstvoeding geven. Ze kunnen ernstige verstoringen in het ontwikkelingsproces van het ongeboren kind veroorzaken. Deze stoornissen treden vaak op in de volgende gebieden van het lichaam:

• Tanden
• Kraakbeen
• Botten
• Slechthorendheid

Let op: Als een zwangere vrouw of een vrouw die borstvoeding geeft een van de gecontra-indiceerde antibiotica voorgeschreven krijgt, is een groot aantal verschillende gevolgen voor het kind mogelijk. Tot deze mogelijke gevolgen behoren beëindiging van de zwangerschap en bijvoorbeeld verkleuring van de tanden.

5. als u tijdens de zwangerschap onbewust antibiotica heeft gebruikt

Sommige vrouwen nemen bepaalde antibiotica zonder te weten dat ze zwanger zijn. Dit gebeurt meestal aan het begin van de zwangerschap en leidt tot een grote schrik: heb ik mijn kind schade berokkend?

Alleen een arts kan beoordelen hoe groot de schade eigenlijk is of kan zijn. Het is belangrijk te weten wanneer het medicijn tijdens de zwangerschap is gebruikt en welk antibioticum het is.

Tip: In veel gevallen kan de arts de zwangere vrouw geruststellen. De meeste antibiotica die veilig zijn tijdens de zwangerschap zijn standaard geneesmiddelen. Ze worden daarom ook vaak voorgeschreven aan vrouwen die niet zwanger zijn.

Een blik op de lijst van ongevaarlijke antibiotica kan opheldering brengen. Als de bezorgdheid blijft bestaan, kan de gynaecoloog de ontwikkeling van de foetus nauwlettend volgen en de openstaande vragen beantwoorden.

6 De belangrijkste antibiotica en hun toepasbaarheid in de zwangerschap op een rij

Gebruik deze tabel om na te gaan welke antibiotica schadelijk kunnen zijn in de zwangerschap en welke niet:

Werkzame stof	Gevaar / risico
Ampicilline Erytromycine Penicillines zie boven	grotendeels zonder risico (geen verhoogde toxiciteit voor moeder en kind)
Acyclovir Azidothymidine Flucytosine Ganciclovir Griseofulvine Gyraseremmer Nitrofurantoïne Nitroimidazool	Potentieel teratogeen of cytotoxisch (Cytotoxisch verwijst naar stoffen die toxisch zijn voor cellen, d.w.z. weefsel en cellen kunnen beschadigen. Teratogeen betekent dat het antibioticum de ontwikkeling van organen en dus de gehele ontwikkeling van het kind kan schaden).
Amfotericine B Fluconazol Itraconazol Ketoconazol	gevaarlijk vanwege bijwerkingen
Clindamycine	gevaarlijk vanwege bijwerkingen (het antibioticum kan zich ophopen in de botten, dus de botgroei van het kind moet na de geboorte worden gecontroleerd).
Clavulaanzuur Imipenem Nieuwe macroliden Sulbactam Tazobactam Vancomycine	Veiligheid is niet wetenschappelijk bewezen
Sulfonamiden Cotrimoxazol Nitrofurantoïne	extra schadelijk in de week voor de geboorte
Aminoglycosiden	Als streptomycine langdurig wordt gebruikt om tuberculose te behandelen, kan het het gehoor van de moeder aantasten. Daarom is streptomycine gecontra-indiceerd (behalve isoniazide). Ethambutol of rifampicine mogen niet worden gegeven.
Cefalosporinen	Cefalosporines van de eerste en tweede generatie (bv. cefalothine, cefazoline of cefoxitine) zijn grotendeels risicoloos. Nieuwere cefalosporines zoals moxalactam, cefotaxime of cefoperazon zijn nog onvoldoende onderzocht.
Chloorampeenicol	De lever van een pasgeborene kan deze stof niet verwerken, wat kan leiden tot een cardiovasculaire collaps.
Ethambutol	Er is geen toxisch effect op moeder of kind bekend, maar er is nog niet te veel bekend over deze stof.
Isoniazid	Isoniazide is geschikt voor de behandeling van actieve tuberculose, maar chemoprofylaxe mag niet worden gegeven.
Pyrimethamine	Deze stof kan schadelijk zijn voor de baby in het eerste trimester en in mindere mate in het tweede trimester.
Rifampicine	Mogelijk teratogeen of cytotoxisch* (Het gevaar is niet bewezen, maar er is niet veel bekend over de stof en er zijn misvormingen van de armen en benen van het kind waargenomen. Het is niet bekend of de stof hiervoor verantwoordelijk is).
Sulfonamiden	Sulfonamiden zijn schadelijk in de prenatale fase. De lever van het pasgeboren kind kan de stof niet verwerken.
Tetracyclinen	Als tetracyclinen in het laatste trimester van de zwangerschap worden ingespoten, kan de moeder hepatitis ontwikkelen. Ze geven ook vlekken en vervormen de tanden van de baby.
Trimethoprim-sulfamethoxazol	Kan bloedarmoede veroorzaken